Zakon o stranim agentima RS po uzoru na ruski, a ne američki model

“On će biti doslovno prepisan zakon Sjedinjenih Američkih Država. Mi ćemo svu tu terminologiju preuzeti, samo umjesto onoga što piše Sjedinjene Američke Države, biće napisano Republika Srpska”, kazao je Milorad Dodik, predsjednik Republike Srpske 8. marta, najavljujući Zakon o “stranim agentima”.

U međuvremenu, Nacrt zakona je usvojila Vlada ovog entiteta, a objavljen je i na službenoj stranici Ministarstva pravde RS.

Njime se predviđa osnivanje registra neprofitnih organizacija koje finansijski ili na drugi način pomažu strani subjekti kao “agente stranog uticaja”.

Umjesto prema američkom, kako je najavio Dodik, zakon je sličan verziji ruskog zakona iz 2012. godine.

Radio Slobodna Evropa detektovao je sličnosti između zakona o “stranim agentima” u bosanskohercegovačkom entitetu Republici Srpskoj i Rusiji.

Ključne sličnosti u zakonima:

• Definisanje neprofitnih organizacija kao agenata stranog uticaja.
• Obaveza podnošenja izvještaja sa naznakom uplatioca visine doznačenih sredstava, te izvještaj o utrošku sredstava.
• Oba zakona se bave neprofitnim organizacijama koje u cjelosti ili djelimično finansiraju druge države, strane organizacije ili državljani.
• U zakonima se kao “političko djelovanje” neprofitnih organizacija prepoznaje uticaj na izbore, finansiranje kandidata, te uticaj na javno mnijenje radi postizanja političkih ciljeva
• Definiše se i politička aktivnost prema institucijama i predstavnicima vlasti u smislu formulisanja ili izmjene propisa i politike.
• Zakoni predviđaju nadzor nad zakonitošću rada jednom godišnje.
• Predviđen je i vanredni nadzor koji mogu zatražiti građani, institucije ili se može pokrenuti na osnovu javno dostupnih informacija.
• Neprofitne organizacije moraju imati oznaku na materijalima koje plasiraju.
• Oba zakona regulišu krivičnu i finansijsku odgovornost, te gašenje neprofitne organizacije, ukoliko rade u suprotnosti sa zakonima.

Ruska vlada je 2017. godine na listu “stranih agenata” stavila Ruski servis Radija Slobodna Evropa, šest drugih servisa vijesti na ruskom jeziku RSE i Current Time, medijski projekat na ruskom jeziku koji RSE vodi u saradnji sa Glasom Amerike (VOA).

Ruske i međunarodne grupe za ljudska prava, kao i vlada SAD i Evropska unija (EU) optužile su rusku vladu da koristi zakon o “stranim agentima” kako bi suzbili neslaganja i političke protivnike.

Zakon, usvojen 2012. godine više puta je mijenjan.

Ruski zakon koji je stupio na snagu u decembru 2022. godine, po ocjenama Human Rightst Watch-a, drastično je proširio zakonodavstvo o “stranim agentima”, predstavljajući novi napad na slobodno izražavanje i građanski aktivizam u Rusiji.

“Zakon proširuje definiciju stranog agenta do tačke u kojoj bi gotovo svaka osoba, koja se bavi građanskim aktivizmom ili čak izražava mišljenje o ruskoj politici ili ponašanju zvaničnika, mogla bi biti označena kao strani agent”, naveli su u HRW, nakon stupanja zakona na snagu.

Dodaju i da odredbe predviđaju isključivanje “stranih agenata” iz ključnih aspekata građanskog života, te da je izmijenjeni zakon usmjeren i na medije finansirane iz inostranstva.

Šta definiše američki zakon o “stranim agentima”?

• “Strani agenti” su pojedinci koji djeluju pod direktivama iz stranih država, a bave se političkim aktivnostima, prikupljaju novac ili djeluju pod naredbom svojih pretpostavljenih, u kontaktu sa američkim vlastima.

Još nema informacija kada će se Nacrt zakona u RS naći pred poslanicima Skupštine Republike Srpske.

Ovo je četvrti put da se u Republici Srpskoj nastoji donijeti zakon o nevladinim organizacijama. U prva tri pokušaja nijedan tekst nije upućen u parlamentarnu proceduru budući da se odustajalo zbog pritiska javnosti.

U Bosni i Hercegovini, prema elektronskom registru udruženja i fondacija, trenutno radi oko 25.600 nevladinih organizacija. Od toga je u Republici Srpskoj registrovano više od 7.500.

Nema podatka koliko njih se finansira iz inostranstva.