Redakcija
Od kada postoji privreda Bosne i Hercegovine kao nezavisne države, prisutni su i zahtjevi poslovne zajednice s jedne, te deklarativno zalaganje nadležnih instititucija s druge strane, za njeno rasterećenje kao jednog od osnovnih preduvjeta jačanja domaće ekonomije. No, nakon decenija izgubljenih u pričama o smanjenju fiskalnih i parafiskalnih nameta koje plaćaju bosanskohercegovački privrednici, čini se da je konačno došlo vrijeme prelaska s riječi na dijela, barem kada je riječ o jednom dijelu BiH – Republici Srpskoj, gdje je entitetska Unija udruženja poslodavaca ponovo inicirala smanjenje zbirne stope doprinosa sa sadašnjih 32,8 na 28 posto bruto plate, odnosno njeno vraćanje na nivo iz 2008. godine.
Pozitivni signali
“Visok nivo oporezivanja rada potiče neformalnu ekonomiju i stvara nelojalnu konkurenciju koja urušava poziciju poslodavaca koji posluju u skladu sa pozitivnim propisima. Drugi negativni efekat je nemogućnost finansiranja sistema socijalne zaštite. Uopšte, ovakav nekonzistentan i nepouzdan poreski sistem, sa ovakvim anomalijama, ne može biti garant ekonomskog i rasta životnog standarda građana. Naravno, ne leže svi problemi u fiskalnoj politici. Ima tu još mnogo drugih problema koji utiču na rast i razvoj naše ekonomije i društva“, kaže za Business Magazine direktor Unije Saša Aćić, odgovarajući na pitanje o argumentima poslodavaca na kojima se zasniva zahtjev za smanjenje aktuelne stope doprinosa u RS.
Komentirajući činjenicu da poslodavaci iz RS već godinama neuspješno traže vraćanje stope doprinosa na nivo iz 2008. godine, on kao pozitivan signal u tom smjeru ističe da entitetski Zakon o podsticajima u privredi “sada nudi mogućnost poslodavcima da kroz povrat doprinosa za povećani dio plate bitno smanje stopu oporezivanja rada“.
“Kroz ovaj pristup želimo da amortizujemo pritisak na rast plata, ali i da smanjimo nivo neformalne ekonomije koji se dešava kroz isplatu dijela plate u gotovini. Efekte ovog pristupa želimo da pretočimo u smanjenje zbirne stope doprinosa u narednom periodu.Treba požuriti sa ovom reformom. Mnogi procesi nakon pandemije su ubrzani i treba tražiti mnoga druga efikasnija rješenja u fiskalnoj i monetarnoj politici i uopšte započeti odlučno proces brze digitalizacije ekonomije i društva u cjelini. Značajno za biznis zajednicu u BiH bi bilo i konačno usvajanje seta poreskih propisa u Parlamentu FBiH. Isto tako, konačno bi trebalo završiti proceduru oko elektronskog potpisa“, napominje Aćić.
Kada je, pak, riječ o daljem smanjenju parafiskalnih nameta, također jednom od poteza Vlade RS na kojem insistiraju poslodavci, Aćić ima prilično velika očekivanja u smislu te vrste rasterećenja privrede.
“Krajem 2020. godine smanjena je nekolicina taksi i naknada, u vrijednosti od oko šest miliona KM. Taj simboličan potez za nas predstavlja početak značajnijeg smanjenja parafiskalnih opterećenja na poslovanje.U ovoj i narednim godinama očekujemo pokretanje takozvane giljotine parafiskala, tokom koje će bitno biti smanjen nivo parafiskalnog opterećenja, koji sada građani i poslodavci plaćaju u iznosu od oko 420 miliona KM godišnje.Poslodavci očekuju i bitno pojednostavljene procedure, smanjeno vrijeme za ispunjavanje obaveza i pojašnjenje propisa koji su omogućavali takozvano ćutanje administracije“, precizira on.
Jedan od prioritetnih ciljeva Unije je i smanjenje uticaja neformalne ekonomije, s čim u vezi je najavljeno “pokretanje određenih ativnosti u saradnji sa Vladom RS“. Identificirajući građevinarstvo, drumski saobraćaj, ugostiteljstvo i usluge općenito kao djelatnosti u kojima je siva ekonomija najprisutnija, Aćić objašnjava i šta podrazumijevaju zajedničke aktivnosti poslodavaca i Vlade usmjerene na njeno suzbijanje.
“Nužno je korigovati poreski sistem i destimulisati ovakve pojave. Ključno je smanjenje oporezivanja rada. Integritet poreskih i inspekcijskih organa treba biti na višem nivou.S druge strane, građani moraju biti transparentno informisani o načinu prikupljanja, benefitima plaćanja poreskih obaveza, ali i načinu trošenja javnih i poreskih prihoda. Neprijavljen rad, isplata dijela plate u gotovini, neevidentiranje prometa, predstavljaju najteže poreske prekršaje i sa aspekta negativnih posljedica po zajednicu moraju biti oštro sankcionisani.Sve ovo nastojimo da realizujemo u saradnji sa Vladom, poreskim i inspekcijskim organima“, potctava Aćić.
Među reformama na čiju nužnost poslodavci kontinuirano ukazuju jeste i prilagođavanje obrazovnog sistema potrebama tržišta rada, koje uključuje i izmjenu upisne politike u školama. Mada iz neutralnog ugla posmatrano djeluje da je taj cilj teško ostvariv, s obzirom na dinamiku tržišta rada, odnosno činjenicu da se obrazovna struktura radne snage ne može bazirati isključivo na potrebama domaćih poslodavaca, tim prije što većina mladih svoju budućnost vidi na međunarodnom tržištu rada, Aćić je decidan u stavu da je takva izmjena obrazovne politike neminovnost.
“Reforma obrazovanja ide jako sporo. Radni potencijal napušta prostor BiH i regiona i odlazi u zemlje Evropske unije. Upisna politika prilagođena je kvantitetu kadra u obrazovnom sistemu, a ne potrebama učenika i privrede.
Naš utisak je da nema adekvatne političke volje da bi se odlučnije i dosljednije krenulo u modernizaciju i promjene u obrazovnim sistemima u BiH.Tehnološki i komunikacijski razvoj nam daje priliku da napravimo moderan obrazovni sistem u kratkom roku. Tu nije pitanje da li bi trebali, već smo morali juče!Posljedice su tu – ljudi odlaze na prostore gdje mogu dobiti bolje za svoju djecu, a obrazovanje je skoro pa najbitnije“, konstatira Aćić.Osvrćući se na zahtjeve i inicijative poslodavaca, iz Ministarstva privrede i preduzetništva RS, pak, u prvom redu napominju da je “u proteklom periodu realizovano nekoliko mjera s ciljem obezbjeđivanja uslova za sveobuhvatne reforme poslovnog okruženja i suzbijanja sive ekonomije te stvaranja pretpostavki za povećanje plata zaposlenih u realnom sektoru“.
Konkretni potezi
“S tim u vezi, u junu 2019. godine donesen je Zakon o podsticajima u privredi, kojim je uspostavljen okvir za dodjelu podsticaja privrednim subjektima s cilejm povećanja konkurentnosti i produktivnosti privrede u RS. Cilj uvođenja podsticaja za povećanje plate radnika bio je poboljšanje njihovog položaja u smislu stimulisanja poslodavaca da povećaju plate zaposlenim u realnom sektoru, a to bi doprinijelo smanjenju odliva radne snage. Jedan od efekata uvođenja navedenih podsticaja je i otklanjanje sive zone u oblasti isplate plata radnika i prevođenje cjelokupnog novčanog iznosa koji radnik dobije od privrednog subjekta u legalne tokove.
Pravo na podsticajna sredstva imala su privredna društva i preduzetnici koji su povećali plate zaposlenih u odnosu na početnu platu iz marta 2019. godine, a ispunjavaju opšte i posebne uslove propisane navedenim zakonom i odgovarajućim pravilnikom.
Ministarstvo je tokom 2020. isplatilo sredstva podsticaja za povećanje plate radnika u ukupnom iznosu od 8.035.997,83 KM za 969 privrednih subjekata.
Podsticaj za povećanje plate radnika budžetom za 2021. planiran je u iznosu od pet miliona KM i u toku je obrada zahtjeva za treći obračunski period (juli – decembar 2020.)“, u izjavi za Business Magazine sumiraju iz Ministarstva, uz opasku da je primjena Zakona rezultirala rastom prosječnih plata i očuvanju broja zaposlenih uprkos negativnom ekonomskom uticaju pandemije virusa korona.
Najavljujući nastavak reformskih zahvata, koji, kako napominju, predstavljaju kontinuitet u aktivnostima suzbijanja sive ekonomije, iz Ministarstva podvlače da im je namjera da kroz praćenje realizacije Zakona o podsticajima u privredi i nakon analize efekata mjera, predlože preporuku za njihovu daljnju primjenu i razmotre mogućnost smanjenja zbirne stope doprinosa.
“U skladu sa Programom ekonomskih reformi RS, planirana je izmjena Zakona o doprinosima s ciljem postepenog smanjenja zbirne stope doprinosa na nivo iz 2008. godine. S tim u vezi, a na osnovu jasnog programskog cilja Vlade, koji se odnosi na smanjenje poreskog opterećenja rada, Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o doprinosima u decembru 2019. godine izvršeno je umanjenje stope doprinosa za osiguranje od nezaposlenosti za 0,2 posto, nakon čega je zbirna stopa 32,8 posto.
Namjera Vlade je da u narednom periodu, kroz praćenje realizacije Zakona o podsticajima u privredi, utvrdi prosječnu zbirnu stopu doprinosa na koju je isplaćena plata u cjelosti i na taj iznos izvrši smanjenje zbirne stope doprinosa“, poručuju iz Ministarstva, uz podsjećanje da je Vlada “u prethodnom periodu izvršila djelimično smanjenje opterećenja rada kroz povećanje neoporezivog dohotka sa 200 na 500 KM na mjesečnom nivou i na taj način su povećane plate svim zaposlenima u RS, bez povećanja troškova poslodavcima“ te da se od 1. januara 2020. poslodavcima u stopostotnom bruto iznosu refundira naknada plate za porodiljsko bolovanje.
Govoreći o ostalim aktivnostima usmjerenim na rasterećenje privrede, iz Ministarstva napominju da Vlada konstantno radi na unapređenju konkurentnosti privrede te da je “tokom protekle godine došlo do rasterećenja privrede kroz određena zakonska rješenja čime su smanjena ili ukinuta pojedina neporeska davanja i takse, a što će se nastaviti i u narednom periodu“.
“Programom ekonomskih reformi RS za period 2021. – 2023. godina, definisano je 20 reformskih mjera u osam strukturnih oblasti za savladavanje ključnih prepreka za konkurentnost i rast, uz konkretne prijedloge mjera za njihovo otklanjanje među kojima je i umanjenje parafiskalnih davanja.Tako su Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o sudskim taksama ukinute pojedine sudske takse.S ciljem rasterećenja privrede i unapređenja cjelokupnog poslovnog okruženja i ambijenta, usvojeni su Zakon o dopuni Zakona o posebnim republičkim taksama, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o komunalnim taksama i Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o administrativnim taksama.Kada je riječ o Zakonu o dopuni Zakona o posebnim republičkim taksama, umanjuje se obaveza posebne republičke takse u 2021. godini za 30 posto, u 2022. godini za 60 posto, da bi se konačno ova taksa ukinula od 2023. godine.Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o komunalnim taksama ukidaju se pojedine komunalne takse čije postojanje predstavlja opterećenje privredi. Takođe, ovim zakonom ukidaju se i komunalne takse, koje su dvostruko utvrđene, odnosno sadržane su već u komunalnoj taksi koja se plaća za korišćenje prostora na javnim površinama.Dalje, s ciljem daljeg rasterećenja privrede predloženim Zakonom od obaveze komunalne takse oslobađaju se mali preduzetnici. Takođe, obveznici koji se prvi put registruju oslobađaju se obaveze plaćanja komunalne takse na isticanje poslovnog imena.Vlada je opredijeljena da u budućem periodu i dalje vodi politiku umanjenja i ukidanja komunalnih taksi. Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o administrativnim taksama oslobađaju se takseni obveznici plaćanja administrativne takse (republičke, gradske ili opštinske) za zahtjeve, molbe, prijedloge, prijave, uvjerenja ili potvrde“, pobrajaju iz Ministarstva, koje je na sličnom fonu kao poslodavci i kada je u pitanju usklađivanje obrazovnog sistema sa potrebama tržišta rada.
“Među glavnim ciljevima i prioritetima politika Vlade su i obrazovni sistem i tržište rada prilagođeni potrebama privrede.Uspostavljanje efikasnijeg sistema upravljanja naučnoistraživačkim, visokoobrazovnim i inovacionim potencijalima, sastavni je dio Programa ekonomskih reformi.Među uočenim preprekama za rast i konkurentnost u oblasti obrazovanja i vještina su neusklađenost upisnih politika sa zahtjevima tržišta rada, nedovoljno izražena preduzetničko-inovativna komponenta u obrazovnom procesu, praktična nastava, nedostatak mentora u preduzećima koji bi radili i pratili učenike te činjenica da obuka koja se izvodi van obrazovnih ustanova nije dostupna učenicima u preduzećima. S tim u vezi, Programom ekonomskih reformi planirano je da, primjereno zahtjevima privrednog razvoja Republike Srpske, primarni razvojni cilj bude unapređenje vaspitno-obrazovnog sistema kroz jačanje pristupa i kvaliteta obrazovanja.Aktivnosti u oblasti povećanja efikasnosti tržišta rada uključuju i institucionalno jačanje Zavoda za zapošljavanje te unapređenje usklađenosti obrazovanja sa tržištem rada s ciljem njihove bolje povezanosti“, objašnjavaju iz Ministarstva.
